Tego się naucz i zapamietaj! (wiadomosci poznane na lekcji). Zadanie domowe na 5 lutego ponizej.
- Ile utworów wchodzi w skład Trenów?
- Dlaczego są one dziełem wyjątkowym na tle dotychczasowej polskiej poezji żałobnej?
- Komu są poświęcone?
- Wazne motywy w Trenach Kochanowskiego
- Co to jest tren?
- Bohaterowie trenow.
Definicja: Tren
Pieśń żałobna wywodząca się z tradycji starożytnej (hebrajskiej, greckiej i rzymskiej), rozpamiętująca czyny osoby zmarłej, wyrażająca pochwałę dla zasług zmarłej/zmarłego, podkreślająca poczucie straty po śmierci bliskiej osoby. Ważnymi cechami trenów są także liryzm i emocjonalność.
„Treny” Jana Kochanowskiego to tekst obowiązkowy pod wieloma względami.
- Jest to jeden z piękniejszych zbiorów w polskiej poezji. Ale przede wszystkim to zapis miłości ojcowskiej, rozpaczy po utracie ukochanego dziecka.
- To próba mierzenia się z samym sobą w świetle żałoby i płaczu po bliskiej osobie.
- To świadectwo pytań o sens świata, które zadaje sobie człowiek, kiedy ten świat wali mu się na głowę. „Treny” z tej perspektywy to nie tylko wielki, znany utwór polskiego renesansu, o którym trzeba pamiętać na maturze.
- To przede wszystkim świadectwo emocjonalnych zmagań bliskich każdego z nas. Każdy kogoś stracił. Każdy po kimś płakał. Każdy pytał, dlaczego akurat to jego spotkało.
Geneza dzieła
Urszulka Kochanowska zmarła na przełomie lat 1579 i 1580. Miała wówczas dwa i pół roku. Owocem tych smutnych chwil w życiu Kochanowskiego są Treny – cykl dziewiętnastu utworów żałobnych, które ukazały się w roku 1580. Poświęcenie poważnych utworów takiemu maleństwu było wówczas czymś wręcz niestosownym. To pierwszy znany utwór tego typu w polskiej literaturze (po śmierci drugiej córki, Hanny, poeta napisał jedynie skromniutkie, czterowersowe epitafium). Kochanowski miał świadomość, że przełamuje tabu. Pisanie o małym dziecku tak poważnych utworów jak treny wydawało się wówczas niezgodne z wywodzącą się z poetyki antycznej zasadą decorum, czyli odpowiedniości formy dzieła do jego treści.
Gatunek
Treny jako gatunek należą do liryki żałobnej, czyli funeralnej (związanej z pogrzebem, żałobą – łac. funus pogrzeb). Wywodzą się ze starogreckiej pieśni śpiewanej przy łożu zmarłego. Bohaterem takiej pieśni była osoba zmarła. I mogła być nim tylko zasłużona osoba dorosła. Starogrecka pieśń tego typu miała ściśle określoną budowę, wzbogaconą później przez poetyki renesansowe. Jej głównymi częściami były: pochwała osoby zmarłej, opłakiwanie i pocieszenie; mogło się także pojawić napomnienie. Kochanowski pierwszy wykorzystał budowę tego typu pieśni do skomponowania całego cyklu trenologicznego, czyniąc poszczególne motywy klasycznej pieśni żałobnej ośrodkami tematycznymi szeregu samodzielnych utworów lirycznych (historycy literatury nazywają ten cykl poematem trenologicznym, widzą w nim bowiem jeden utwór rozpisany na 19 części). Nowatorstwem było też uczynienie dziecka bohaterem poważnych utworów. Ponadto Kochanowski, wbrew tradycji pieśni żałobnej, uczynił bohaterem również osobę rozpamiętującą stratę – w niektórych trenach, np. w Trenie IX, w ogóle nie mówi o zmarłej córce.
Bohaterowie
- Urszulka – dwu i półletnia córeczka Jana Kochanowskiego, zmarła po przebytej chorobie; wyjątkowo zdolna, przejawiająca talent poetycki.
- Ojciec – jest bohaterem oraz podmiotem lirycznym Trenów. W trenach Kochanowskiego, inaczej niż w starożytnej pieśni żałobnej, bohaterem jest także osoba rozpamiętująca stratę. Ojca z Trenów można utożsamiać z autorem. Co bardzo ważne, występuje tu nie tylko jako rodzic rozpaczający po stracie dziecka, lecz także jako filozof doświadczający kryzysu światopoglądowego.
Portret Urszulki
Tren VIII opisuje Urszulę jako bardzo żywą i pogodną dziewczynkę, która swoim usposobieniem
Nie dopuściłaś nigdy matce się frasować,
Ani ojcu myśleniem zbytnim głowy psować,
To tego, to owego wdzięcznie obłapiając
I onym swym uciesznym śmiechem zabawiając.
Pustka, która została w domu po śmierci dziecka, jest nie do zniesienia.
Poeta nie szczędzi pochwał córce i przypisuje jej największe zalety: posłuszeństwo, karność, roztropność, skromność. Hymn pochwalny na cześć dziecka stanowi Tren XII.
Rozpacz po stracie córki
Kochanowski w cyklu Trenów daje wyraz głębokiej rozpaczy po odejściu dziewczynki. Uważa je za okrutny i niesprawiedliwy wyrok losu. Nie potrafi wytłumaczyć sobie śmierci dziecka, które nie zdążyło jeszcze poznać świata. Śmierć potomstwa przed rodzicami uważa za pogwałcenie naturalnego porządku rzeczy. Największy ból wyrażają początkowe utwory cyklu, w których poeta przywołuje wszystkie smutki świata, aby pomogły mu opłakać zmarłą. Nie widzi innego wyjścia w utuleniu żalu, jak udać się w zaświaty za zmarłą. W Trenie IV Kochanowski nawiązuje do mitologicznej historii Niobe, matki, której dwanaścioro dzieci zginęło od strzał z łuków Apollona i Artemidy. Zrozpaczona matka została zamieniona w kamień.
Ważne motywy w Trenach Kochanowskiego:
- Bunt, kryzys światopoglądowy: szczególnie widoczne w Trenach IX-XI. Podmiot liryczny podważa prawdy wiary (np. istnienie życia pozagrobowego, dobro Boga). Twierdzi, że w takim świecie nie ma znaczenia, czy człowiek żyje uczciwie i bogobojnie. Treny to też kryzys myśli stoickiej, która w sytuacji ciężkiej próby się nie sprawdziła („bo mając zranioną duszę, rad i nierad płakać muszę”, Tren XVII).
- Cierpienie: Treny to utwory mówiące o ogromnym cierpieniu ojca po śmierci ukochanego dziecka. To właśnie cierpienie jest przyczyną kryzysu światopoglądu i wiary w ludzką mądrość. Wobec bólu po stracie dziecka w wątpliwość zostaje podana dobroć Boga.
- Matka: pojawia się w ostatnim trenie z Urszulką na rękach. To ona tłumaczy zrozpaczonemu poecie, że jego dziecko jest teraz szczęśliwe. Niesie ukojenie, daje dobre rady.
- Ojciec: głównym bohaterem lirycznym cyklu jest ojciec, mędrzec i filozof w jednej osobie. Okazuje się, że w obliczu tragedii, jaką jest śmierć ukochanej córeczki, ważny jest tylko ból rodzica, a nie racjonalne tłumaczenia.
- Przemiana: Treny ukazują przemianę światopoglądową podmiotu lirycznego. W rozpaczy wątpi w Boga, ucieka od mądrości i wyznawanej przez siebie filozofii stoickiej. Jednak ostatni tren stanowi niejako syntezę humanistycznych ideałów, powraca wiara i zaufanie, filozofia epikurejsko-stoicka łączy się harmonijnie z filozofią chrześcijańską.
Śmierć dziecka staje się pretekstem do napisania wielkiego traktatu filozoficznego dotyczącego istoty cierpienia, losów człowieka po śmierci, wiary.
Ważny cytat
Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim,
Moja droga Orszulo, tym zniknieniem swoim!
Poeta napisał 19 trenów, numerowanych cyframi rzymskimi. Poprzedził je dedykacją: „Orszuli Kochanowskiej, wdzięcznej, uciesznej, niepospolitej dziecinie…”, zaś w drugim wydaniu dołączył utwór Epitafium Hannie Kochanowskiej (poświęcony zmarłej niedługo po Urszuli córce Hannie).
O „Trenach” powinieneś pamiętać, omawiając następujące motywy:
- motyw artysty,
- motyw Boga,
- motyw dziecka,
- motyw cierpienia,
- motyw śmierci,
- motyw kryzysu wiary,
- motyw stoicyzmu,
Głównymi bohaterami „Trenów” są Urszulka i jej ojciec, który występuje w dwóch rolach: cierpiącego ojca i artysty-filozofa przeżywającego kryzys światopoglądowy. W cyklu wielokrotnie mówi się także o Bogu, przywołuje się Go nie zawsze z pełną pokorą. W jednym z ostatnich trenów pojawia się również zmarła matka Kochanowskiego.
Musisz pamiętać, że Kochanowski przed tym, jak umarła mu córka Urszulka, która jest bohaterką „Trenów”, był uznawany za stoika.
A jaka jest główna myśl stoików?
Niezależnie od tego, czy ci dobrze, czy ci źle – wszystko musisz przyjmować z pokorą i bez nadmiernych emocji. Nie wolno ani szaleńczo się cieszyć, ani zalewać się łzami. Złoty środek – to kluczowa teoria stoików. Problem tylko polega na tym, że znacznie prościej ją wyznawać, jak jest ci dobrze i po prostu musisz kontrolować swoją radość, żeby nie popaść w samozachwyt. Gorzej w drugą stronę. Jak trudne w obliczu tragedii życiowej są do realizacji idee stoików, zobaczyć można właśnie na przykładzie „Trenów”.
Zadanie domowe
W formie pisemnej w (pdf doc) na 5- tego lutego do wyslania na moj email lub do oddania w szkole 5 lutego.
1. Przeczytaj ze zrozumieniem i przeanalizuj Tren V Kochanowskiego, popierajac swoje wypowiedzi cytatami z trenu. Zalacznik ponizej do pobrania.
Uwzglednij:
- Kto jest podmiotem lirycznym
- O czym mowi tren?
- Do czego nawiazuje?
- Do czego porownuje autor odejscie dziecka?
- Twoje wlasne wypowiedzi co ty myslisz o tym trenie?
2. Przeczytaj ze zrozumieniem i przeanalizuj Tren X ,czyli przezwyciezenie przez Kochanowskiego buntu! Zalacznik ponizej do pobrania.
Uwzglednij:
- Kim jest podmiot liryczny, opisz jak sie czuje?
- Jakie pytania zadaje autor?
- Do jakich wierzen sie odwoluje?
- Do czego sklania nas ten utwor?
- Co myslisz o tym trenie?
3. Uzupełnij opis obrazu odpowiednimi wyrazami. Uzupelniony tekst wysli na moj email.
„Kochanowski nad zwłokami Urszulki” to obraz namalowany przez Jana Matejkę w 1862 r. Na pierwszym planie widać …………….. ………………………., który …………….. nad swoją zmarłą córeczką i ……………. obejmuje Urszulkę. Na twarzy mężczyzny widać …………………, ……………………… i rozpacz, wynikające ze …………………. ukochanego dziecka. Urszulka ubrana w białą ………………….. leży w małej brązowej ……………… . Pomiędzy rączkami dziewczynki znajduje się …………… . Obie postaci – ojca i dziecka – są namalowane wyrazistymi ……………… . Natomiast tło obrazu jest słabo ……………………. . Jedyne przedmioty, które można rozpoznać na drugim planie, to stojąca w ozdobnym lichtarzu ………………… i wiszący krzyż.
4. Sprawdz czy rozumiesz strona 151 cw. 1 w ksiazce i cw. 2 uzupelnij tabelke/ strona 153 dom przed smiercia Urszuli i po w ksiazce.
5. Pocwicz gramatyke moze bedzie male dyktando ( O, U, Z, Rz, H, Ch)
6. Naucz sie recytowac wybrana fraszke Kochanowskiego lub Tren VIII na 5tego lutego.
7. Przeczytaj wiersz Lesmiana pt: “Urszulka Kochanowska” str. 156 podrecznik.
Do zobaczenia w Szkole Polskiej, jezeli bedzie jakas zmiana wysle emaila.
5. Film o Janie Kochanowskim i Trenach.