Kochani!
- Poniżej znajdziecie streszczenie lekcji 8. Po dokładnym zapoznaniu się z treścią lekcji 8, proszę odpowiedzieć pisemnie w zeszycie na pytania do lekcji.
- Proszę przeczytać ze zrozumieniem, najlepiej na głos, czytankę na str. 71-73 i odpowiedzieć pisemnie w zeszycie na pytania: ćw. 1 na str.73, i ćw. 1 (z poleceniem – odpowiedz na pytania) na str. 74.
3. Następnie przesłać kopię odpowiedzi na adres: klasa10a@gmail.com do 3 grudnia 2020.
BONUS:
Jak wspominałem na lekcji, dla otwarcia umysłów i zrozumienia piękna kultury łacińskiej gorąco zachęcam do obejrzenia filmu, niestety nie ma wersji polskiej:
Lekcja 8: Początki piśmiennictwa polskiego –
Czego mamy się nauczyć:
- Poznać charakter i tematykę pierwszych zapisów w języku polskim.
- Dokładnie zapoznać się z pieśnią Bogurodzica, – najwybitniejszym dziełem literackim polskiego średniowiecza.
Wskazówki
Zauważ kto pisał i w jakim języku, dla kogo, jaki był charakter wiekszości zapisów polskiego średniowiecza.
Pytania
- Dlaczego Księga henrykowska jest tak ważna w dziejach pismiennictwa polskiego?
- Co znaczy tytuł – Bogurodzica?
- Jakie 3 rodzaje hymnów spełniała Bogurodzica – znajdź i wypisz z opisu.
- Kiedy i gdzie ukazało się pierwsze wydanie Bogurodzicy?
- Przed jaką bitwą wykonano pieśń Bogurodzica i w którym roku?
- Z jakiego źródła dowiadujemy się o pierwszym wykonaniu tej pieśni?
- Jakie dwa najstarsze zachowane przekazy pieśni? Czym się one różnią?
- Jak nazwał Bogurodzicę Jan Długosz?
- Kim byli kronikarze, co pisali i dlaczego, w jakim języku?
- Podaj nazwiska trzech najważnieszych kronikarzy polskiego średniowiecza, co oni pisali i w jakim języku?
- Podaj przykłady rodzajów literatury religijnej polskiego średniwiecza.
- Podaj przykłady rodzajów literatury świeckiej polskiego średniowiecza.
- O czym mówi Legenda o Św. Aleksym?
- O czym mówi Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią?
- Jak przedstawiano śmierć w średniowieczu?
Do domu
- Naucz się na pamięć (ze zrozumieniem) pierwszych dwóch zwrotek Bogurodzicy.
- Wypisz z tekstu o Bogurodzicy słowa, których znaczenie możesz odgadnąć i podaj co one znaczą.
- Pójdź na tę stronę internetową i posłuchaj Bogurodzicy, następnie napisz swoje refleksje: http://www.polonica.net/imag/Bogurodzica.mp3Pierwsze napisane zdanie po polsku
Pierwsze przypadkowo zapisane zdanie po polsku odnaleziono w trzynasto-wiecznej łacińskiej kronice klasztornej zwanej Księgą henrykowską (XIII w.). Wzrusza ono swą naiwną serdecznością, gdzie mąż zwraca się do żony mówiąc:
Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj…Co znaczy: zostaw, te żarna, teraz ja pokręcę…
Kto, kiedy i w jakich okolicznościach to zapisał? Nie wiemy nic więcej o tym pierwszym polskim zdaniu.
Bogurodzica jest to najstarsza pieśń religijna i pierwszy polski wiersz.
Jest to nie tylko hymn religijny ale również pierwszy hymn narodowy śpiewany przez rycerzy przed bitwami, czego dowiadujemy się z kronik średniowiecznych. Odśpiewali go polscy rycerze na polach Grunwaldu przed największą bitwą średniowiecza w 1410 roku.
Jako hymn królewski towarzyszył uroczystościom koronacyjnym Jagiellonów. Bogurodzica jest to najstarszy zachowany poetycki tekst drukowany. W roku 1506 pieśń ta ukazała się drukiem w Krakowie w Statucie Jana Łaskiego.
Bogurodzica została utrwalona na piśmie w początkach XV wieku. Z tego czasu pochodzą dwa – zachowane do dziś – przekazy:
- kcyński, obejmujący dwie początkowe zwrotki wraz z zapisem nutowym;
- krakowski, obejmujący 13 zwrotek, bez nut.
Bogurodzica była początkowo związana z mszą i procesją, ale już w XV wieku stała się pieśnią rycerską. Dzięki Janowi Długoszowi (historykowi, autorowi dzieła Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae – Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego) wiemy, że została ona odśpiewana pod Grunwaldem w 1410 roku, a także przed innymi bitwami w późniejszych latach. Towarzyszyła też uroczystościom koronacyjnym Władysława zw. Warneńczykiem. Właśnie dlatego nazwał Długosz Bogurodzicę “carmen patrium” (pieśnią ojczystą). W ciągu następnych stuleci straciła na znaczeniu. Pozycję “pieśni ojczystej” odzyskała w XIX wieku i zachowuje ją po dzień dzisiejszy (wg. Kotarski).
Geneza
Najwcześniej powstały dwie początkowe zwrotki – może w połowie, a może pod koniec XIII wieku, niewykluczone też, że dopiero u progu XIV stulecia. Hymn ten jest dla uczonych zagadką ponieważ polskie pieśni religine miały zazwyczaj swoje pierwowzory po łacinie. Językoznawcy ustalili, że powstał z całą pewnością między X a XIV wiekiem, ale nie można wskazac jego pierwowzorów we zródłach czeskich, łacińskich, bizantyjskich czy ruskich. Odpowiednik jego istnieje tylko w ikonografii średniowiecznej: Chrystus z Panną Maryją pojednej stronie a Jan Chrzciciel po drugiej. Tytuł Bogarodzica wywodzi sie z języka staro-cerkiewno-słwiańskiego i stanowi tłumaczenie greckiego terminu Theotokos (wg. Miłosz). Może on więc być orginalnym tekstem polskim.
Bogurodzica jest pieśnią modlitewną, której pierwsza zwrotka przynosi błaganie skierowane do Chrystusa za pośrednictwem Maryi. Zaczyna się ona apostrofą do niej – “Bogurodzicy” (matki Chrystusa), “dziewicy” (panienki, dzieweczki), “Bogiem sławienej” (przez Boga wielbionej), “zwolenej” (wybranej). Po apostrofie następuje prośba, by Maryja pozyskała u swego syna łaski dla ludzi: “Zyszczy nam (pozyskaj dla nas), spuści nam” (ześlij nam). Druga strofa zaczyna się zwrotami kierowanymi bezpośrednio do Chrystusa (nazwanego “bożycem”, synem Boga) – z przywołaniem Jana Chrzciciela, mogącego wesprzeć ludzkie błaganie. Modlitwa kończąca tę zwrotkę zawiera prośbę, by Chrystus zapewnił ludziom “na świecie zbożny (szczęśliwy) pobyt”, a po śmierci “rajski przebyt” (wieczne trwanie w niebie). Dalsze zwrotki rozwijały różne motywy: wielkanocne, pasyjne, litanijne – z wezwaniami do świętych.
W tym niezwykłym schemacie rytmicznym nieznany autor tekstu zwraca się najpierw do Matki Boskiej, błagając ją o wstawienninctwo u Syna i do samego Chrystusa, prosząc go by przez wzgląd na Jana Chrzciciela wysłuchał błagań o bogobojne życie na ziemi a po śmierci o życie w raju.
Dwie pierwsze strofki są najstarsze, więc wypada je znać na pamięć.
| “Bogurodzica, Dziewica, Bogiem sławiena Maryja! Twego Syna, Gospodzina, Matko zwolena, Maryja, Zyszczy nam, spuści nam. Kiryjelejzon. | Twego dzieła krzciciela, Bożyce, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze. Słysz modlitwę, jąż nosimy, A dać raczy, jegoż prosimy, A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt. Kiryjelejzon; “ |
Literatura religijna polskiego średniowiecza to:
- kazania – (najstarsze – Kazania świętokrzyskie z XIV w. i Kazania gnieźnieńskie z XV w.)
- przekłady Biblii (Psałterz floriański i Biblia Królowej Zofii z XIV-XV w.)
- modlitwy, pieśni, hymny (najstarszy – Gaude Mater Polonia Wincentego z Kielc, napisany po łacinie z okazji kanonizacji św. Stanisławaw XIII w.),
- żywoty świętych
- legendy
Literatura świecka polskiego średniowiecza to:
- kalendarze
- drobne utwory okolicznościowe
- epitafia
- satyry – (m.in. Satyra na leniwych chłopów i wiersz Słoty O zachowaniu się przy stole ).
- dokumenty
- kroniki
Kronikarze
Pisali wyłącznie po łacinie, ubogi język polski nie nadawał się jeszcze do opisu dziejów ojczystych. Byli przeważnie duchownymi – znaczna część literatury średniowiecznej to dzieło księży i zakonników. Pisali swe utwory najczęściej na zamówienie władców.
Gall Anonim (XII w.) prawdopodobnie był Francuzem. Jego kronika (zawierająca fragmenty poetyckie) opowiada o czasach trzech Bolesławów: Chrobrego, Śmiałego i Krzywoustego.
Wincenty Kadłubek (XII/XIII w.), biskup krakowski, beatyfikowany w 1764 r. Jego kronika zawiera rozmaite gatunki literackie, łączył historię z mitologią, prawdę z legendą. Kazał nawet Polakom uczestniczyć w historii starożytnej.
Jan Długosz (XV w.), kanonik krakowski, dyplomata, sekretarz biskupa Oleśnickiego. Zasłużył na miano pierwszego polskiego historyka
z prawdziwego zdarzenia. Wiedział, że historia to nie tylko ciąg epizodów, ale i prawdziwa lekcja życia. Jego dzieło czytano długo w rękopisie, wydane zostało dopiero w XVIII, a przełożone w XIX wieku!
Legenda o świętym “Aleksym”
Bardzo pouczający wiersz pochodzący z XV wieku.
Wyraża on tęsknotę ludzi średniowiecza do życia pełnego świętości – główną rolę odgrywają w nim posty, modlitwy, wyrzeczenia, ubóstwo. Święty Aleksy, który rozdał cały swój majątek biednym zrezygnował z zaszczytów i tytułów oraz wszelkich radości doczesnych, już za życia osiągnął stan świętości. Legenda mówi o cudach jakie zdziałał ale również o cierpieniach bohatera. Cierpienie otwiera człowiekowi drogę do nieba.
Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Jest to wierszowany dialog z XV w. Motyw śmierci należy do najważniejszych tematów sztuki średniowiecznej. Chociaż chrześcijaństwo traktuje śmierć jako otwarcie drogi do wiecznego życia, ludzie średniowiecza żyją w strachu przed śmiercią i umieraniem. W sztuce upiorna władza śmierci znajduje wyraz w licznych przedstawieniach “tańca śmierci” i “triumfu śmierci”. Właśnie “triumf śmierci” jest tematem Rozmowy. Śmierć – jak często w średniowieczu – pojawia się tu nie w postaci szkieletu, lecz ciała w stanie rozkładu. Jest chudą, bladą kobietą, uzbrojoną w kosę. Oświadcza: WSZYSTKIM ŻYWYM UTNĘ SZYJĘ. Nie daje się przekupić ani przebłagać, bezwzględna władczyni tego świata, którą zwyciężył tylko Syn Boży. W Nim cała nadzieja.